Damuhan

Biyernes pasado alas diyes ng gabi binabagtas ko ang magubat at madamong landas pauwi sa amin,
ginabi ako noon dahil sa mga ilang biglaang trabahong ipinagawa sa akin ng aming tagapangasiwa, mga ilang kumpunihin sa silid-aklatan ng pinapasukan kong sangay ng kagawaran ng edukasyon dito sa aming probinsya, kung saan sa edad kong labing pito ay nagsisilbi na'ko bilang isang katiwala, mensahero at taga linis.

Nagkataon naman na nasira ang aking bisekleta ng araw na iyon, na araw araw kong ginagamit na serbis pag ako'y pumapasok.

Kung kaya't napilitan akong baybayin ang mapuno at madamong lugar na mas malapit at madaling daan pabalik sa aming dampa sa bukid.

Bitbit ko sa aking kanang kamay ang ipinagbilin sa akin ng aking ate, mga aklat ng panitikan at
isang aklat tungkol sa talumbuhay ng ating pambansang bayani, na kailangan niyang basahin para sa nalalapit nilang pagsusulit sa iskuwela.

At hawak ko naman sa aking kaliwang kamay ang saranggolang papel na ginawa ko para sa aking bunsong kapatid na magdiriwang ng kanyang ika-anim na kaarawan kinabukasan.

Madilim ang madamong daan na may ilang kilometro din ang layo at pagitan ng mga kabahayan. Tanging ang liwanag lamang ng bilog na buwan ang nagsisilbing tanglaw sa aking landas na nilalakaran. At pagpasok naman sa mga kawayanan at mga puno ay mga nagkikislapang alitaptap ang aking nagiging ilaw.

Sa aking paglalakad ay di maiwasang di tumayo ang aking balahibo sa mga kaluskos na aking nadirinig, mga gumagapang na bayawak sa mga tuyong dahon at mga dagang bukid sa damuhan, kokak ng mga palaka at huni ng kuliglig, may mga ilang pagaspas ng pakpak mula sa mga puno ng kaymito at tsiko na sa aking hinuha ay mga naglipanang kabag-kabag na nanginginain ng mga hinog na bunga.

Sinasabayan ko nalang ng pito at kanta para malibang ako habang naglalakad, may mga ilang kubo akong nadadaanan na may mga aandap-andap na gaserang ilaw na iniikutan ng kung ano anong kulisap at gamu-gamo, bawat umpok ng kabahayan na aking madadaanan ay umaalingawngaw ang mga kahol at alulong ng mga aso.

Nang ako halos ay may dalawang kilometro nalang bago marating ang aming kubo ay nakaramdam ako ng paghilab at pagkulo sa aking tiyan.

Bunga marahil ng labis na pagkaing ipinakain ng aking kapatas pagkatapos ng aming pagtatrabaho, pritong galunggong at pangat na ayungin, samahan pa ng panghimagas na guyabano't atyesa, kay sarap ng payak na hapunan.

Nagpatuloy ako sa paglalakad, sinubukan kong balewalain ang pagkulo ng aking tiyan na sumasabay sa siyap ng mga kuwago at langitngit ng kawayan.

Paglamapas ko sa kawayanan at bago bumaba sa gulod ay hindi ko na nakayanan ang aking pagtitimpi kung kaya't ako'y nanggilid at dumako sa may likod ng matandang punong balite para tum@#, ngunit ng ako'y naghahanda na para isakatuparan ang aking balak ay naalala ko ang kwento ng aking lolo tungkol sa mga maligno, engkanto at mga duwendeng sa puno daw ng balite nananahan.

Subalit sadyang di ko na mapigilan ang aking nararamdaman at kung hahanap pa ako ng ibang pwesto ay baka sa pantalon na ako abutan, kung kaya't kahit ako'y atubili at may mga pag aagam-agam ay umupo na ako't tumalungko sa may damuhan sa ilalam ng punong balite.

Nang may mga ilang minuto na akong naka upo at samantalang ako ay nasa di ka aya-ayang kalagayan, ay nakarinig ako ng mga yabag na nagpakilabot at muling nagpatindig ng aking balahibo, mga yabag na malapit lamang sa aking likuran.

Hindi naman ako makatayo dahil ako'y nasa kalagitnaan ng matinding pangangailangan, pumikit na lamang ako at nagwika ng

"tabi-tabi po, nakikiraan po",

nang maalala ko na hindi nga pala ako nakikiraan,
kung kayat muli akong umusal at nagsabi ng

"tabi-tabi po nakiki-ta@# po"

kapagdaka'y nawala ang mga yabag, at naisip ko nalang na epektibo ang tinuro sa akin ng aming lolo.

Nang ako'y natapos na sa aking ginagawang ritwal lumingap ako sa paligid upang humanap ng pamunas o pamandepot ngunit sa aking kamalasan ay wala akong mahagilap ni isang dahon o kahit sanga na pupwede kong gawing pamandewang, mataas ang mga sanga at dahon ng matandang puno ng balite, di naman ako makatayo dahil tiyak na sasampiyad sa aking suot na kalsunsilyo kung ano man ang naiwan sa aking puwitan.

Kahit hirap ay dinukot ko ang bulsa ng aking pantalon at naghagilap ng papel, ngunit sadyang wala akong makapa.

Walang dahon...

Walang sanga...

Walang papel..

Nauubusan na ako ng pagpipilian,

Sa aking harapan sa may gawing kanan ay ang mga aklat ng panitikan at talambuhay ni Rizal at sa may bandang kaliwa naman ay ang saranggolang papel.

Kung pipilas ako ng isang pahina ng aklat upang gawing pamunas ay baka mapilas ko pa kung aling pahina ang kailangan ng aking ate para sa kanyang pag-aaral.

At kung sisirain ko naman at gagamiting pamunas ang saranggola para sa aking bunsong kapatid, papaano na para bukas para sa kanyang kaarawan.

Nasa ganoon akong pag-iisip at maselang pagdedesisyon ng muli ko na namang narinig ang mahiwagang yabag na may kasama pang malalim na paghinga, datapuwa't nang mga sandaling iyon ay mas lumakas ang papalapit na yabag na pabilis ng pabilis.

Nagmadali akong tumayo mula sa damuhan at nagtaas ng pantalon, dinampot ang aking mga dala-dalahan at kumaripas ako ng takbo, wala ng lingon-lingon.

Hanggang marating ko ang aming munting tahanan.



Kinaumagahan...


Ginising ako ng mga tilaok ng manok, pupungas-pungas akong pumunta sa batalan para maghilamos at manubig, nang napansin ko sa may labas ang aking tatang na hila ang aming kalabaw.

"'Tang saan kayo galing?" tanong ko sa aking ama.

"Na 'ko hinanap ko itong kalabaw natin nakawala kagabi," tugon naman niya habang hawak-hawak ang suga.

"Eh san nyo naman nakita?"

"Doon sa gulod sa may matandang puno ng balite, nanginginain doon sa may damuhan."


Muli sana akong magsasalita nang bigla akong tawagin ng nakatatanda kong kapatid mula sa aking likuran.

"Hoy, Popoy...bakit may pilas ang aklat na inuwi mo kagabi?" tanong pagtataka ng aking ate, "Pilas yung pahina kung saan nakalagay ang larawan ni Dr, Jose Rizal"

Nangiti ako at napakamot sa ulo..."di ko alam 'te, baka nasira ng mga estudyandeng nanghihiram ng libro sa may silid-aklatan."

"O nga pala ate, nasan si Ando?" balik tanong ko sa aking kapatid.




"Nadoon tuwang-tuwa at maagang gumising, pumunta sa bukid...

susubukan nya raw paliparin 'yung saranggola mong dala, para sa kanya."



(isinali ko ang akdang ito para sa "Bagsik ng Panitik" patimpalak ng Damuhan)

Somewhere down the road

Bahay "daw" ng Sheikh na matatanaw kung nasa taas ka ng Jebel Hafeet (mountain) in Al Ain UAE, i have been in the mountain three times and i took this photo November 2011.

food for the boss

If you want to cook a good food for your boss
Begin with the sizzling hot jellyfish brain
Give him also the cow’s balls soup
And the testicles of a lion with a mane

Don’t forget the appetizing main course
Should be a rice bowl of crickets and worms
Serve it with the sweat and saliva of the boars
With the grilled tip of the wildebeest's horns

Dessert will be a plus factor for your promotion
A wild cactus with toad’s tears as the dressing
Give him liquor for additional remuneration
Boiled monthly period of a Komodo dragon…

And if at dinner your boss wanted to stay
Serve him the centipede and millipedes congee
Prepare the teppanyaki rhinoceros nail
And the sushi will be a rattle snakes tail

Lamay

Mayroong libreng kape tinapay at tsaa
Libre din ang Zest-O, ang mani at binusa
May butong pakwan, grin-pis, butong kalabasa
Habang nakikiluksa ‘y ngumunguya-nguya

Madami ang miron sa may nag pu-pusoy dos
Sa bingo-han nama’y maraming pumupuntos
Talo sa sakla kapag puhuna’y naubos
Bisk’wit lalapangin bago magsi pag adios

                                                                                    (photo : November 02, 2010)
 Ang mga romorositas sa sugal na madyong
Daig pa’ng may ari kung makasigaw ng “pong”
“Damay-damay” pati na manga nag iirong
Nasisigaw, “huwag kalilimutan ang tong”.

Mayroong tumutugtog ng lumang gitara
Habang kumakanta at nag mamanyinita
May nag aalay ng dasal, nag nonobena
Kalul’wa ng yumao’y maging mapayapa

Sa makabagong panahon maging ang lamay
May banda o bidyoke na lubhang maingay
Huling bilin daw ng namayapa’t namatay
Lamay na masaya’t kantahang walang humpay

Huling gabi ng lamay ay kay daming tao
Mga mananaya, sa pusoy, monte at bingo
Marami din ang lumalaklak na lasenggo
At mga naglalamay nang totoo sa puso

Bakit sa lamay kailangan pang isulat,
Ngalan ng nakiramay dapat bang iulat?
Ang pagpunta’t presensiya’y dipa ba sapat
Upang ipamalas pakikiramay na tapat?

Espadang Patpat

Dati pag nakaka kita ako ng laruang remote control na kotse sa mga pinsan at mga kalaro ko
gustong gusto kong hiramin.
Mga laruang robot na kusang gumagalaw pag may baterya sa likuran,

baril-barilan na nag iiba-iba ang tunog,

makabagong turumpo at yoyong plastic na umiilaw at may iba’t-ibang kulay.

Mga maliliit na kotse,

mga tau-tauhang GI Joe at transformers,

mga laruan na wala kaming magkakapatid.

Ka kainggit…

Palibhasa’y salat sa karangyaan ang aking pamilya na nakakatawid gutom lamang sa maliit na perang kinikita ng aking ama mula sa kanyan pagko-konstraksyon at nang aking ina sa kanyang pagtanggap ng labada, kung kaya’t nagkakasya na lamang ako sa mga basyo ng lata ng gatas na nilagyan ng gulong na apat na takip ng kape, tatalian at hihila-hilahin habang naglalakad, o kaya’y mga sanga ng punong bayabas na lalagyan ng goma at gagawing tirador o mga lumang gulong ng bisekleta na aking pinapagulong habang tumatakbo.

Maligaya na akong makita ang mga pinapangarap kong laruan ng aking mga kalaro at kababata. Buo na ang araw kong marining ang iba’t ibang tunog ng kanilang baril-barilan, mabighani sa mga ilaw at magagandang kulay, mamangha sa malilit na robot at pag pawisan sa pakikipag habulan sa kanilang mga remote control na kotse.
Hindi kasi kami hinahayang magkakapatid ng aking ina na manghiram o mahawakan ang mga laruan ng aming mga kalaro, sapagkat kung ito raw ay masira o mawala ay wala kaming maaring maipambayad dito.

Naalala ko noong minsang nakipag laro ako sa anak ng aming kapit-bahay, espadahan, mayroon siyang bagong laruang espada na nabili nila sa es-em.

Kunwari kami'y magkalaban, gamit ko ang isang pirasong patpat laban sa bagong-bago niyang laruan.

At dahil maganda daw ang kanyang espada at ang sa akin ay patpat lamang kung kaya’t siya daw si Panday at ako ang kontrabida.
Wala akong magawa kung hindi sumang ayon sa gusto niya.

Naglabanan kami,
Nag espadahan,
bida laban sa kontrabida…

Ngunit sa di sinasadyang kilos ay napalakas ang aking pagpalo at nabali ko ang laruang espada ng aming kapit-bahay.
Bali ang bagong espa-espadahan ng aking kalaro.
Nabali ko ang espada ni Panday.

Dahil sa pangyayari ay
Umiyak siya at nagsumbong sa aking tatay na kararating lamang galing sa trabaho. . .

Nagalit si tatay kinuha yung suksukan ng laruang espada at pinaghahampas sa akin,

Hampas dito, hampas doon,
latay dito,
latay doon,
hampas kung saan ako tamaan…
Latay hanggang sa masira ang suksukan.

Pero syempre mas matibay ang binti, hita at braso ko dahil kahit puro latay na,mas una paring bumigay at nasira ang laruan.

Habang di ako masyadong makakilos at nararamdaman ko ang sakit at kirot ng mga latay sa aking katawan ay inisip ko nalang na talagang ganoon ang kapalaran ng mga kontrabida, laging talo sa bandang huli at laging nagugulpi ng mga bida.

Naawa rin ako kay tatay dahil yung kinita niya sa maghapong pagta-trabaho na pambili sana naming ng bigas at ulam sa hapunan,
eh. . . naipambayad pa niya sa naputol na espada ng aking kalaro.

Kung bakit ba naman kasi hindi umubra 'yong plastik na espada sa patpat na hawak ko...?